2020 çул, ака

 

Чӑваш чӗлхи кунӗ ячӗпе!

 

                   Чăваш халăхне çутта кăлараканĕ 

           1848-2020                               И.Я.Яковлев                       

                                            çуралнăранпа  172 çул çитет                                                                                     

 

                                        Вăл акă - чăваш Прометейĕ,

                                    Пире букварь панă этем!

                                    Кам тек халăха мĕскĕн тейĕ?

                                    Çутатĕ ăсне чĕр хĕлхем.

 

                                    Çав çутă – пĕлÿлĕх çути.

                                    Шăтса чăшăл тухрĕ калча.

                                    Тĕшши пулчĕ, кĕчĕ тути.

                                    Тайма пуç Иван Яккăльча.

                                                                         (А.Воробьев)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                      

Ача-пӑча калавӗсем

                

 

 

 

 

 

 

 

И.Я. Яковлев: Чӗлхе хӑйне туса хунӑ халӑхпа кӑна вилет, çавӑнпа халӑха тӑван чӗлхене манма хушни çав халӑха вилме хушнипе пӗрех…

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    КАЛАВСЕМ

 

Чӑваш чӗлхин ӗмӗрӗ вӑрӑм пултӑрччӗ.

                        Чӗлхесӗр çын пурӑнма пултараймасть. Вӑл  - кирлӗ хатӗр. Кашни наци çыннин хӑйӗн тӑван чӗлхи . Чӑвашӑн – чӑваш, вырӑсӑн – вырӑс, тутарӑн тутар чӗлхи. Кашни хӑйӗн чӗлхине юратать, хисеплет. Манӑн тӑван чӗлхе чӑваш чӗлхи. Эпӗ ку чӗлхепе мӑнаçланатӑп, мухтанатӑп. Вӑл ман аннен, аттен, шӑллӑмӑн чӗлхи.  Вӑл анне кӑкӑрӗн сӗчӗпе ман ӳте кӗнӗ чӗлхе. Эпӗ ӑна юрататӑп, унпа калаçса савӑнатӑп. Янӑравлӑ та пуян,  çепӗç те хӑватлӑ чӗлхене кам кӳрентерме пултарӗ? Кам ӑна хисепсӗр те чухӑн, кирлӗ мар тесе калӗ? Тӑван чӗлхе пурӑнма савӑнӑç кӳрет, вӑй-хӑват парать. Ун пек чӗлхене юратмасӑр тӑма йывӑр. Юлашки вӑхатра чӑваш чӗлхине вырӑс чӗлхинчи сӑмахсемпе çӳпӗлеме пуçларӗç, чӑвашла таса калаçма пӑрахрӗç. Ку та тӑван чӗлхене çуталса тӑма чӑрмантармӗ, унӑн илемлӗхне тытса чараймӗ.  Пур-ха пирӗн çӗршывра тӑван чӗлхене упраса хӑварассишӗн çунакансем. Вӗсем çутӑ малашлӑха шанса тӑраççӗ. И.Я. Яковлев каланӑ ӑслӑ сӑмахсем, вӗсен халалӗ пире вӑй парса тӑрать. Эпир, тӑван чӗлхе çинчен шухӑшлакансем, ӑна упраса хӑварассишӗн тӑрӑшакансем, чӑваш чӗлхин пуласлӑхӗ çутӑ та ӗмӗрӗ вӑрӑм пуласса шанса тӑратпӑр.

                                                                                           Ангелина Миронова, 6-мӗш класс

 

Тӑван чӗлхене упрар

          Пур чӑваш ачи те чӑвашла калаçса ӳсет. Эпӗ те мӗн пӗчӗкренпех чӑвашла калаçатӑп. Эпӗ кӑна мар, ман асаттесемпе асаннесем те, аннепе атте те чӑвашлах калаçаççӗ. Чӑваш чӗлхи вӑл хитре, çемçе чӗлхе. Чӑваш чӗлхи пек çемçе чӗлхе урӑх нихӑш халӑхӑн та çук. Çавӑнпа эпӗ хамӑн чӗлхепе мухтанатӑп. Чӑвашсен поэтсемпе писательсем те, юрӑçсем те нумай. Вӗсем чӑваш чӗлхи çинчен нумай сӑвӑ-калав çырнӑ, юрра хывнӑ. Эпӗ тӑван чӗлхене мухтаса çырнӑ калавсене вулама, юррисене итлеме юрататӑп. Чӑваш чӗлхи маншӑн чи çывӑх чӗлхе. Эпӗ ӑна юрататӑп. Ӑна упрамалла, пӗтме памалла мар.

 

                                                                                                        Матвей  Матвеев, 5-мӗш класс.

 

 

Ман чӑвашах пулас килет.

          Атте-анне, асатте-асанне чӗлхипе эпӗ çуралнӑ-çуралманах калаçа пуçланӑ. Паянхи кун та чӑвашлах калаçатӑп. Тӑван чӗлхепе калаçса эпир хамӑр шухаш-туйӑма палӑртатпӑр, кӑмӑла çӗклетпӗр. Эпир килте пурте чӑвашла калаçатпӑр. Пирӗн килте чӑваш чӗлхине атте-анне сума суни, хисеплени курӑнсах тӑрать. Эпир вӗсенчен тӗслӗх илсе тӑван чӗлхене тата та ытларах юратма, хисеплеме тӑрӑшатпӑр. Тӑван чӗлхене лайӑх пӗлсен ытти чӗлхене те вӗренме çӑмӑл.

          Ман чӑвашах пулас килет. Чӑвашрах пурӑнма лайӑх, чавашлах калаçма аван. Тӑван чӗлхене хисеплесси хамӑртан нумай килет. Манӑн чӗлхе малалла та уççӑн, хитрен янӑрасса шанас килет.

                                                                                                      Ксюша Баранова, 5-мӗш класс

 

Тӑван чӗлхе пирӗн пӗрре

          Хӑмӑр пурӑнакан çӗршыва эпир Тӑван çӗршыв тетпӗр. Кунта пирӗн асатте-асанне, атте-анне çуралнӑ. Унта эпир хамӑрӑн тӑван чӗлхепе калаçатпӑр. Эпир хамӑр çӗршыва аннепе танлаштаратпӑр. Вӑл пире хӑйӗн кӑкӑрӗ çинче апат-çимӗç ӳстерсе парать, тӑрӑ шывне ӗçтерет. Эпир Çӗр Аннемӗре уншӑн тав тӑватпӑр. Тӗнчере пирӗн çӗршывсӑр пуçне ытти çӗршывсем те пур. Анчах та этемӗн амӑшӗ пӗрре пулсан, Тӑван çӗршывӗ те пӗрре кӑна. Амӑшӗ калаçнӑ чӗлхи ачишӗн тӑван чӗлхе шутланать. Апла пулсан тӑван чӗлхе те пӗрре. Вӑл пирӗн – чӑваш чӗлхи. Хамӑр тӑван чӗлхерен вӑтанар мар. Унран хакли нимӗн те çук. Яланах чӑвашла калаçар.

 

                                                                                        Ильдер Севастьян, 5-мӗш класс

 

 

 

Тӑван чӗлхе – вӑл пирӗн пуянлӑх.

 

        Тӑван чӗлхе вӑл эпӗ çуралсанах чӑвашла калаçма пуçланӑ чӗлхе. Ӑна юратман çын никам та çук пулӗ. Ӑçтан-ха юратмасӑр тӑрӑн хамӑра вӑй-хӑват паракан чӗлхене? Унпа эпир çынпа хутшӑнатпӑр, таврари мӗнпур япалана ӑнкаратпӑр. Амӑш чӗлхине юратман çын хӑйӗн çывӑх çыннисене те, тӑван халӑхне те, çӗрне-шывне те юратма пултараймасть. Эп шутланӑ тӑрӑх, тӑван чӗлхе вӑл халӑхӑн пуянлӑхӗ. Çав пуянлӑха пирӗн упрама тӑрӑшмалла. Вӑл çӑл куç пек тапса тӑтӑр, нихӑçан та типсе ан лартӑр. Эпир вӑл çӑл куçран вӑй илсе пурӑнар. Эпир тӑван чӗлхепе калаçса пурӑнасса, ӑна аталантарасса Иван Яковлевич Яковлев шанса тӑнӑ. Вӑл шаннине пирӗн тивӗçтермеллех. Ун пирӗншӗн вӑй хуни сая ан кайтӑр. Пирӗн таван чӗлхене пӗтме парас марччӗ, вӑл – пирӗн пуянлӑх. Вӑл пулнӑ, пур, пулать те.

                                                                                               Лейла Зорина, 7-мӗш класс

 

Чӑвашла ан манӑр, чӑвашсем.

        Эп чӑваш çӗршывӗнче пурӑнатӑп. Çӗр пин юрӑ, çӗр пин тӗрӗ, çӗр пин сӑмах çӗршывӗ теççӗ ман çӗршывӑма. Мӗн тери пуян чӗлхе, мӗн тери илемлӗ тӗрӗ, мӗн тери çепӗç юрӑ шӑранать ман çӗршывра? Çавӑн пек çӗршывра пурӑнни вӑл хӑй пысӑк телей. Апла пулсан эп çак çӗршывра çуралнӑ, эп – телейлӗ. Çӗр пин сӑмах çӗршывӗнче яр уççӑн калаçӑп эпӗ чӑвашлах. Калаçӑп эп санпа, унпа, тепринпе… . Йӑлтах вӑл пулӗ чӑвашла. Вӑтанмӑп эпӗ, эс те, тусӑм, ан вӑтан. Тӑван чӗлхе манӑçа тухмастех. Вӑл нумай, нумай çул пурӑнӗ, ун пурнӑçӗ вӗçӗ-хӗррисӗр пулӗ. Чӑваш чӗлхин аталансах пымалла, пирӗн уншӑн тӑрӑшмалла. Таван чӗлхене манас марччӗ, ӑна манни тӑван аттепе аннене, тӑван халӑха, тӑван çӗршыва  маннӑ пекех пулӗ.  Çавӑнпа та, чӑвашла ан манӑр, чӑвашсем!.

                                                                      Лида Игнатьева, 7-мӗш класс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СĂВĂСЕМ_________

 

 

 

Чӑваш пулнишӗн мухтанатӑп                                     

 

Чӑвашра эп пурӑнатӑп,

Чӑвашла эп калаçатӑп.

Чӑваш пулнишӗн мухтанатӑп,

Чӑвашсене эп хисеплетӗп.

 

Чӑвашсем маттур, малта.

Вӗсем вӗçнӗ уçлӑха.

Чӑвашсен çыравçисем

Çырнӑ чӑвашсем çинчен.

 

Калас пулсан чӑваш çинчен

Пур çӗрте вӗсем ӗçчен.

Эп каласшӑн чӑвашла

Пултӑр вӑл ялан çапла.

                         Александр Димитриев

                         5-мӗш класс

 

 

 

 

Юрататӑп тӑван чӗлхене

Юрататӑп тӑван чӗлхене,

Ӑна парнеленӗ анне.

Аякра эп пулсан та ялтан

Манас çук-çке ӑна нихӑçан.

 

Юрататӑп тӑван чӗлхене,

Тӗнчипе те унран хитри çук.

Юрататӑп аттепе аннене,

Эп вӗсен чӗлхине ман

Ангелина Миронова,

6-мӗш класс

 

 

Чăваш чěлхи

 

Чăваш чěлхи илемлě.

Ăна пурте юратаççě.

Вěренеççě тăрăшса

Ачасем те, ваттисем те…

Шăратаççě юрăсем

Чăвашсем çинчен вěсем.

Ĕненсем мана, юлташ?

Лайăх халăх вăл чăваш.

Хисепле ăна, упра,

Илтěр вăй вăл пурнăçра.

 

                         5 класра вӗренекенсем